Gdy mówimy o kształceniu zawodowym, w pierwszej kolejności na myśl przychodzą nam szkoły średnie – technikum i liceum zawodowe. A przecież edukacja zawodowa odbywa się także na poziomie studiów, zwłaszcza w sektorze wyższych uczelni zawodowych. Prawnik, lekarz, pielęgniarka to również konkretne zawody, w których trzeba skończyć studia, zdobywając dyplom. Podobnie jak naukowiec – bo to też zawód, który w obliczu dynamicznych zmian, związanych z rozwojem technologii czy postępu nauk biologicznych jest obecnie jednym z pożądanych zawodów.
Ścieżka kariery naukowca uzależniona jest od wybranego kierunku. Jednak niezależnie od tego – naukowiec musi pasjonować się nauką. Dziś przed młodymi zdolnymi ludźmi wybierającymi zawód naukowca otwierają się szanse, jakich poprzednie pokolenia nie miały. Działają w Polsce instytucje wspierające rozwój naukowców, pracujących np. nad wynalezieniem potrzebnej szczepionki, lekarstwa na nieuleczalne dziś choroby, czy sposobu eksploracji kosmosu przez człowieka. Wymaga się od nich ciągłego poszerzania swoich kwalifikacji, a w ramach określonej specjalności, profesjonalnej i pełnej wiedzy.
Narodowe Centrum badań i Rozwoju wspiera naukowców
Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, poza głównym zadaniem zarządzania i realizacją strategicznych programów badań naukowych i prac rozwojowych, które bezpośrednio przekładają się na rozwój innowacyjności, szczególną uwagą otacza udział młodych naukowców w programach badawczych. Umożliwia im zwiększenie kwalifikacji w obszarze przedsiębiorczości, zarządzania własnością intelektualną oraz komercjalizacji wyników badań. Jednym z programów, który umożliwia realizować zadanie zapewnienia dobrych warunków dla rozwoju kadry naukowej jest program LIDER. – Celem programu jest zwiększanie kompetencji młodych naukowców w samodzielnym planowaniu, zarządzaniu oraz kierowaniu własnymi zespołami badawczymi, podczas realizacji projektów naukowych, których wyniki mogą być wdrożone w gospodarce. LIDER służy także stymulowaniu współpracy naukowców z przedsiębiorstwami, poprzez umożliwienie realizacji badań o potencjale komercjalizacyjnym i wdrożeniowym, stymulowanie mobilności międzysektorowej, międzyuczelnianej oraz między jednostkami naukowymi – mówi Kamil Melcer, rzecznik prasowy NCBR. Program ma charakter elitarny i skierowany jest do przedstawicieli różnych dziedzin naukowych. W skali kraju jest przedsięwzięciem unikatowym, a zarazem komplementarnym w systemie finansowania nauki w Polsce. Wpisuje się też w światowy trend tworzenia nowych, ukierunkowanych instrumentów finansowania badań przez młodych naukowców. Program nie narzuca ograniczeń związanych z dziedziną nauki, w której należy realizować projekt. – LIDER jest najdłużej trwającym programem w ofercie Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. Nabory prowadzimy nieprzerwanie od 2009 roku. W tym czasie odbyło się już jedenaście konkursów, w których przyznaliśmy łącznie prawie 512 milionów złotych 439 młodym naukowcom – liderkom i liderom w swoich dziedzinach. Średnia wartość grantu w programie wynosi 1,2 miliona złotych – podkreśla Kamil Melcer. Kim jest statystyczny Lider? To 32-letni doktor nauk inżynieryjnych i technicznych, który realizuje swój projekt z partnerską uczelnią w dużym mieście. Jednak spoglądając na całość statystyk, dostrzec można wyraźnie, że każdy młody badacz ma szansę na sukces. Najmłodszy laureat konkursu miał 24 lata, a z grona wszystkich liderów aż 1/3 stanowią kobiety. Większość beneficjentów, zgłaszając się do programu, było już naukowcami z co najmniej kilkuletnim doświadczeniem w pracy badawczej, będącymi na ścieżce do samodzielności naukowej i posiadało stopień doktora. Z kolei osoby z tytułem zawodowym magistra lub równorzędnym stanowiły 25% wnioskodawców i 14% beneficjentów. NCBR pełni również funkcję Instytucji Pośredniczącej dla III Osi PO WER, gdzie celami szczegółowymi są m.in. zwiększenie jakości i efektywności kształcenia na studiach doktoranckich oraz wsparcie zmian organizacyjnych i podniesienie kompetencji kadr systemu szkolnictwa wyższego. Uczelnie otrzymały środki unijne na tworzenie i realizację wysokiej jakości interdyscyplinarnych programów studiów doktoranckich o zasięgu krajowym lub międzynarodowym. W obszarach kluczowych dla gospodarki i społeczeństwa wspierały innowacyjność kraju i komercjalizację rezultatów tych studiów. Innym obszarem są działania podnoszące kompetencje dydaktyczne kadr uczelni w zakresie innowacyjnych umiejętności dydaktycznych, umiejętności informatycznych, w tym posługiwania się profesjonalnymi bazami danych i ich wykorzystania w procesie kształcenia, prowadzenia dydaktyki, zarządzania informacją.
Projekty NCBR integrują wszystkie poziomy kształcenia
Szczególnie warto podkreślić, że działania NCBR w zakresie wspierania naukowców oddziałują również na niższe poziomy edukacji, tj. szkolnictwo średnie. W ramach III Osi Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój (PO WER) uczelnie otrzymały dofinansowanie również na uruchomienie tzw. trzeciej misji uczelni, czyli wyjście ze swoją ofertą na zewnątrz – czy to do osób starszych – Uniwersytety III Wieku, ale też do dzieci i młodzieży. – Konkurs „Uniwersytet Młodego Odkrywcy” z 2017 roku czy przeprowadzona rok później „Trzecia Misja Uczelni” cieszyły się ogromnym zainteresowaniem, a zaproponowane w ramach projektów zajęcia z powodzeniem były realizowane z korzyścią dla młodych i starszych odbiorców. Szkoły i organizacje pozarządowe z chęcią współpracują z uczelniami, bo zajęcia przez nie organizowane wzbogacają program nauczania, pomagają rozwinąć zainteresowania uczniów i ułatwiają im wybrać właściwą ścieżkę kształcenia – mówi Kamil Melcer. – Dla przykładu, konkurs „Uniwersytet Młodego Odkrywcy”, przeprowadzony w ramach Programu Wiedza Edukacja Rozwój, miał na celu przygotowane i przeprowadzenie przez uczelnie we współpracy z podmiotami działającymi na rzecz edukacji cyklów zajęć edukacyjnych i badawczych dla dzieci i młodzieży wieku od 6 do 16 lat – dodaje. Zgłaszane projekty musiały przewidywać opracowanie programów kształcenia i realizację działań dydaktycznych (wspólnie z podmiotami działającymi na rzecz nauki) dla dzieci i młodzieży w wieku od 6 do 16 lat, służących rozwijaniu u jego uczestników kompetencji pozwalających na: rozbudzanie ich ciekawości poznawczej, stymulowanie intelektualnego, aksjologicznego i społecznego rozwoju młodego pokolenia, inspirowanie do twórczego myślenia i rozwijania zainteresowań i pasji, propagowanie kultury innowacyjności, zapoznanie ze środowiskiem akademickim i uczelnią jako miejscem naukowego oglądu rzeczywistości. Programy miały zapewnić integrację lokalnej społeczności wokół ośrodków akademickich przez stworzenie warunków do prowadzenia zorganizowanych, pozaszkolnych zajęć edukacyjnych, popularyzatorskich, a także do wsparcia działalności i podwyższenia jakości już prowadzonych zajęć. W konkursie Uniwersytet Młodego Odkrywcy o dofinansowanie w wysokości nawet 500 tys. zł mogły się ubiegać uczelnie, które przygotowały projekty zapewniające dzieciom i młodzieży rozwój kompetencji kluczowych i umiejętności uniwersalnych, tzw. transversal skills, takich jak m.in.: umiejętności matematycznoprzyrodnicze, umiejętności posługiwania się językami obcymi, umiejętność rozumienia (ang. literacy), kreatywność, przedsiębiorczość, krytyczne myślenie, rozwiązywanie problemów czy umiejętność pracy zespołowej w kontekście środowiska pracy. W rozstrzygniętym w 2018 roku konkursie dofinansowanie w łącznej wysokości ponad 52 mln zł przyznano 155 projektom z całej Polski. Z kolei w konkursie „Trzecia misja uczelni” – również rozstrzygniętym w 2018 roku – dofinansowanie o łącznej wartości ponad 173,2 mln zł na realizację projektów, których celem jest stworzenie oferty edukacyjnej dla osób spoza środowiska akademickiego uzyskało 211 projektów z całej Polski. Celem konkursu „Trzecia misja uczelni” było opracowanie i realizacja programów kształcenia i działań dydaktycznych, kursów czy szkoleń we współpracy z podmiotami działającymi na rzecz edukacji. Środki z konkursu pozwoliły uczelniom wyższym na wyjście z ofertą edukacyjną do odbiorców spoza środowiska akademickiego: to specjalne programy kształcenia, kursy i szkolenia.
Działania NCBR wsparciem dla zwiększenia kwalifikacji „pracownika przyszłości”
A w jaki sposób działania Narodowego Centrum Badań i Rozwoju wpływają na zwiększenie kwalifikacji w obszarze przedsiębiorczości, która jest jedną z najbardziej pożądanych umiejętności „pracownika przyszłości”? Trzeba podkreślić, że w przedsięwzięciach NCBR z III Osi PO WER, dedykowanych podnoszeniu kompetencji osób uczestniczących w edukacji na poziomie wyższym, jednym z wymogów stawianych przed wnioskodawcami jest konieczność uwzględnienia działań, które mają prowadzić do uzyskania kompetencji lub kwalifikacji m.in. w zakresie przedsiębiorczości, ale także kompetencji analitycznych, w tym umiejętności rozwiązywania problemów, komunikacyjnych i interpersonalnych. – NCBR, wskazując w wymogach konkursowych katalog kompetencji pożądanych, opierał się m.in. o wyniki badań ewaluacyjnych „Analiza kompetencji i kwalifikacji kluczowych dla zwiększenia szans absolwentów na rynku pracy” oraz „Bilans Kapitału Ludzkiego”, a także innych powszechnie dostępnych raportów tematycznych (w tym analiz regionalnych). Uczelnie otworzyły się na współpracę z praktykami, w każdym z możliwych obszarów kształcenia. Oferują obecnie nie tylko dodatkowe szkolenia, które pozwalają studentom poszerzyć wiedzę w danej tematyce, ale też krajowe i zagraniczne wizyty studyjne. Angażują praktyków w realizację samego kształcenia. Ponadto inwestują w rozwój akademickich biur karier oraz akademickie inkubatory przedsiębiorczości, jako instytucje wspomagające studentów w rozpoczęciu aktywności zawodowej na rynku pracy – podkreśla Kamil Melcer. Dla przykładu, w 2017 roku NCBR rozstrzygnęło dwa służące tym celom konkursy: „Studiujesz? Praktykuj!” oraz „Akademickie Biura Karier”, oba przeprowadzone w ramach PO Wiedza, Edukacja, Rozwój (PO WER). W „Studiujesz? Praktykuj!” o dofinansowanie mogły wnioskować szkoły wyższe kształcące co najmniej 100 studentów na studiach stacjonarnych, a projekty musiały obejmować staże realizowane wyłącznie w ciągu ostatnich czterech semestrów studiów. Dofinansowanie w wysokości 260 mln zł przyznano 196 projektom z 79 uczelni. Konkurs „Akademickie Biura Karier” był skierowany do uczelni, które prowadzą działania na rzecz aktywizacji zawodowej studentów i absolwentów. Projekty zgłaszane do konkursu musiały obejmować działania trwające nie mniej niż rok i dotyczyć zadań związanych z bezpośrednim wsparciem studentów, w tym obowiązkowo pomoc doradcy zawodowego. W celu zapewnienia efektywności podejmowanych działań projekty musiały uwzględniać zadania realizowane wspólnie przez biura karier i urzędy pracy oraz organizacje pozarządowe lub organizacje pracodawców. Dofinansowanie w łącznej wysokości 15 mln zł otrzymały 33 projekty. – Łącznie w ramach wszystkich konkursów Programu Wiedza, Edukacja, Rozwój, przeprowadzonych w obecnej perspektywie finansowej przez NCBR przyznano dofinansowania w wysokości ponad 5,2 mld zł – podkreśla na koniec rzecznik prasowy NCBR. Przegląd powyższych działań Narodowego Centrum Badań i Rozwoju pokazuje, że także w Polsce znacząco rosną nakłady na naukę, a szeroka oferta projektów czy konkursów skierowanych do uczelni, cieszy się bardzo dużym zainteresowaniem. Warto na koniec podkreślić, że po latach modelu edukacyjnego, który upowszechnił już wyższe wykształcenie wśród Polaków, polskie uczelnie coraz bardziej starają się dopasować swoją ofertę kierunków do potrzeb polskiej gospodarki. Otwarcie się szkół wyższych na potrzeby gospodarki to wręcz obecnie warunek konieczny ich funkcjonowania.
Oprac. Marta Prusek-Galińska
